Theo báo cáo mới nhất của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) năm 2023, Việt Nam xếp thứ 12 trong số 30 quốc gia có gánh nặng bệnh lao cao nhất và đứng thứ 10 về số ca lao kháng đa thuốc. Đây là thực trạng đáng báo động, đòi hỏi sự quan tâm của toàn xã hội.
Mỗi năm, Việt Nam ghi nhận thêm 182.000 người mới mắc lao và trên 13.000 người tử vong – con số thậm chí còn cao hơn số người thiệt mạng do tai nạn giao thông. Điều đáng chú ý là chỉ khoảng 57% bệnh nhân lao được phát hiện và đưa vào điều trị (năm 2023 phát hiện 106.086 bệnh nhân), còn lại 43% chưa được phát hiện hoặc báo cáo, tạo thành nguồn lây nhiễm tiềm ẩn trong cộng đồng.
Tình trạng này không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe người bệnh mà còn tạo áp lực lớn lên hệ thống y tế và gây tổn thất kinh tế cho xã hội. Việc nhiều bệnh nhân không được phát hiện kịp thời còn làm gia tăng nguy cơ lây lan và phát triển các chủng vi khuẩn lao kháng thuốc.
Nhận diện sớm dấu hiệu cảnh báo.
Theo bác sĩ Lê Hương Ly – Khoa Nội tổng hợp, Bệnh viện thành phố Thủ Đức cho biết: “Triệu chứng đặc trưng nhất của bệnh lao phổi là ho kéo dài trên 2 tuần, đặc biệt là ho có đờm hoặc ho ra máu, khác với các bệnh hô hấp thông thường thường chỉ gây ho dưới 2 tuần và thường tự khỏi.”
Ngoài ra, người dân cần đặc biệt chú ý các dấu hiệu như sốt nhẹ về chiều, đổ mồ hôi đêm, sụt cân không rõ nguyên nhân, đau ngực khi hít thở sâu, và khó thở kéo dài. Những người có tiền sử tiếp xúc với bệnh nhân lao hoặc sống trong môi trường có nguy cơ cao cần đặc biệt cảnh giác với các triệu chứng này.
Đường lây truyền và chẩn đoán.
Bệnh lao chủ yếu lây qua đường hô hấp khi người bệnh ho, hắt hơi, nói chuyện hoặc khạc nhổ. Vi khuẩn lao có thể tồn tại trong không khí nhiều giờ, đặc biệt ở nơi kém thông thoáng, khiến nguy cơ lây nhiễm cao hơn. Đây là con đường lây truyền phổ biến nhất, chiếm hơn 90% các trường hợp mắc lao.
Khi nghi ngờ mắc lao, quy trình chẩn đoán thường bao gồm khám lâm sàng, xét nghiệm đờm (nhuộm soi AFB và PCR), chụp X-quang phổi và các xét nghiệm bổ sung khi cần thiết. Bác sĩ Ly giải thích: “Xét nghiệm đờm và chụp X-quang phổi là hai phương pháp quan trọng nhất giúp chẩn đoán xác định bệnh lao phổi. Trong một số trường hợp phức tạp, chúng tôi có thể chỉ định thêm các xét nghiệm chuyên sâu như nội soi phế quản hoặc sinh thiết phổi.”
Điều trị và thách thức từ lao kháng thuốc.
Với phác đồ điều trị chuẩn, thời gian điều trị lao thường kéo dài 6 tháng. Tuy nhiên, Bộ Y tế đã cập nhật phác đồ mới rút ngắn xuống 4 tháng cho một số trường hợp cụ thể, đặc biệt là ở trẻ em có tổn thương nhẹ và xét nghiệm âm tính.
“Tuân thủ điều trị là yếu tố quyết định thành công. Đồng thời, người bệnh phải dùng thuốc đúng liều lượng, đều đặn và đủ thời gian quy định, không tự ý ngừng thuốc dù triệu chứng đã giảm,” bác sĩ Ly nhấn mạnh.
Lao kháng thuốc đang là thách thức lớn trong công tác kiểm soát bệnh lao tại Việt Nam. Nguyên nhân chủ yếu do sử dụng thuốc không đúng cách, phác đồ điều trị không phù hợp, và lây nhiễm chủng lao kháng thuốc từ người khác. Điều này không chỉ làm tăng chi phí điều trị gấp nhiều lần mà còn kéo dài thời gian điều trị, tăng nguy cơ tác dụng phụ nghiêm trọng, và giảm tỷ lệ điều trị thành công.
Dinh dưỡng và phòng ngừa lây nhiễm.
Người bệnh lao cần bổ sung đầy đủ vitamin và khoáng chất thiết yếu như kẽm, sắt, kali và các vitamin A, E, C từ thực phẩm tự nhiên. Chế độ ăn giàu protein từ thịt nạc, cá, trứng, sữa và đậu đỗ giúp phục hồi cơ thể nhanh chóng. Đồng thời, cần tránh thực phẩm cay nóng, kích thích, rượu bia, và đặc biệt là thuốc lá.
Đối với gia đình có người mắc lao phổi, việc thực hiện các biện pháp phòng ngừa lây nhiễm rất quan trọng. Người bệnh cần tuân thủ điều trị, thực hiện vệ sinh ho khạc đúng cách, đeo khẩu trang khi tiếp xúc với người khác. Nhà ở cần được thông khí tốt, thường xuyên vệ sinh sạch sẽ, phơi nắng đồ dùng cá nhân. Các thành viên trong gia đình không nên dùng chung đồ đạc cá nhân với người bệnh và nên được khám sàng lọc định kỳ.
Bác sĩ Ly khuyến nghị: “Người bệnh cần nghỉ ngơi đầy đủ, ngủ trưa 1-2 tiếng, tối ngủ 7-8 tiếng. Khi bệnh ổn định, có thể thực hiện những hoạt động nhẹ nhàng nhưng tránh nơi đông người để giảm nguy cơ lây nhiễm các bệnh khác.”
Bệnh lao phổi vẫn là thách thức lớn đối với y tế công cộng Việt Nam. Với tỷ lệ mắc bệnh và tử vong cao, việc nâng cao nhận thức về phát hiện sớm, chẩn đoán chính xác và điều trị đúng phác đồ là vô cùng cấp thiết.
Mỗi người dân cần trang bị kiến thức cơ bản về bệnh lao để chủ động phòng ngừa và phát hiện kịp thời. Đồng thời, hệ thống y tế cần tiếp tục đẩy mạnh các chiến lược phát hiện chủ động, điều trị kịp thời và quản lý hiệu quả bệnh nhân lao.
Chỉ khi có sự phối hợp chặt chẽ giữa người dân, cán bộ y tế và toàn xã hội, Việt Nam mới có thể từng bước đẩy lùi căn bệnh nguy hiểm này, hướng tới mục tiêu chấm dứt bệnh lao vào năm 2035 theo chiến lược của Chính phủ.