Dây chằng chéo trước là dây chằng giữa khớp gối, giữ vững xương chày không bị trượt ra trước và xoay trong, bề mặt chịu tải của khớp gối là lớp sụn khớp bao bọc đầu trên xương chày (mâm chày) và đầu dưới xương đùi (lồi cầu đùi) lót giữa lồi cầu đùi và mâm chày là hai sụn chêm, sụn chêm có vai trò như giảm xóc giảm bớt trọng lực dồn lên khớp gối.
I. Nguyên nhân dẫn đến đứt dây chằng chéo trước
Đứt dây chằng chéo trước có khoảng 70% nguyên nhân do chấn thương gián tiếp trong đó có khoảng 30% do chấn thương trực tiếp.
– Chấn thương trực tiếp: Tai nạn giao thông, tai nạn lao động, té ngã từ trên cao..
– Chấn thương gián tiếp: Đang chạy đột ngột dừng và chuyển hướng nhanh chóng, xoay người sang bên đột ngột…
– Trong hai loại chấn thương trên tùy vào mức độ tổn thương nặng hay nhẹ để có hướng điều trị bảo tồn không phẫu thuật hoặc điều trị bằng phẫu thuật.
– Trường hợp điều trị bảo tồn trong các trường hợp bệnh nhân không bị đứt hoàn toàn, ít hoạt động như người già…
– Trường hợp điều trị phẫu thuật trong các trường hợp đứt hoàn toàn không có khả năng phục hồi bắt buộc phải phẫu thuật nếu không được phẫu thuật sẽ để lại hậu quả rất nặng sau này cho bệnh nhân.
II. Nguyên tắc điều trị và phục hồi chức năng đứt dây chằng chéo
Phẫu thuật nội soi tái tạo dây chằng chéo trước cho phép người bệnh tập phục hồi chức năng sớm sau phẫu thuật, khớp gối nhanh chóng lấy lại được biên độ vận động như trước phẫu thuật, sức cơ hồi phục, đồng thời tránh teo cơ đùi và cứng khớp
* Ngày 1 sau phẫu thuật
– Tập lắc, di động xương bánh chè
– Mang nẹp đùi cẳng chân cố định sau mổ: tập dạng và khép chân, tập nâng toàn bộ chân lên khỏi mặt giường, tập vận động cổ chân trong nẹp.
– Tập co cơ tĩnh trong nẹp: tập gồng cơ đùi, cơ cẳng bàn chân
– Tháo nẹp ngày 3-4 lần, tập gấp duỗi gối chủ động có trợ giúp, gấp gối <60º
– Đeo nẹp liên tục cả ngày và đêm, kê cao chân phẫu thuật khi nằm nghỉ.
– Bệnh nhân có thể ngồi dậy trên giường.
* Ngày 2 sau phẫu thuật
– Tiếp tục tập các bài tập trên như ngày thứ nhất
– Mang nẹp: bệnh nhân có thể tập ngồi, tập đứng dậy không chịu lực lên chân đau.
_ Tập vận động chủ động có kháng trở các khớp tự do tại chân phẫu thuật
– Sử dụng 2 nạng nách trợ giúp có sự hướng dẫn của kỹ thuật viên.
* Sau 1 tuần sau phẫu thuật
– Có thể gấp gối đến 90 độ.
– Nếu khớp gối sưng đau tăng lên, ngưng tập, chườm lạnh khớp gối.
– Mang nẹp cố định gối 4 tuần, sử dụng nạng nách 4-6 tuần.
– Sang tuần thứ 2: Khớp gối phải được duỗi hoàn toàn, gối phải gập được 90 độ, sức cơ tứ đầu đùi phải đủ mạnh.
*Từ tuần thứ 3 đến hết tuần thứ 4:
Tăng cường tập vận động thụ động gối để gối gấp dần tối đa đến 120 độ.
– Tăng cường tập nâng chân, tập gấp duỗi gối chủ động tư thế ngồi (chưa có lực cản) để tăng sức cơ tứ đầu đùi.
– Tập đứng chịu sức lên đến 100% trọng lượng lên chân phẫu thuật.
– Tập đạp xe đạp tại chỗ không có lực cản.
– Tập sức cơ tứ đầu đùi bằng cách dùng lực cản ở cẳng chân khi khớp gối duỗi dần từ 90 đến 60 độ.
* Từ tuần thứ 5 đến hết tuần thứ 6:
Tập gấp gối tích cực hơn để tăng tầm vận động của khớp
Tập nhún đùi (xuống tấn) trong giới hạn khớp gối duỗi dần từ 90 đến 60 độ và ngược lại, tốc độ tăng dần theo thời gian.
Tập bước lên và bước xuống một bậc thang
Tập sức mạnh cơ đùi bằng cách tập nâng đùi với tạ hoặc bao cát hoặc chun khi khớp gối gấp 90 độ với trọng lượng tăng dần.
Day mềm sẹo mổ, tập di động xương bánh chè.
* Từ tuần thứ 7 đến hết tuần thứ 10:
Tăng cường các bài tập trên để đạt được biên độ gấp duỗi khớp gối thụ động bình thường.
Bỏ nẹp, tập đi bộ tích cực và tập dáng đi bình thường.
Tập bước lên và bước xuống đến 2-3 bậc thang
Tập nhún đùi với tầm vận động gấp duỗi gối tăng lên và tốc độ tăng dần
Tập chạy trên đường bằng phẳng.
*Từ tuần thứ 11 đến tuần thứ 16:
Tăng cường các bài tập trên
Tập các bài tập tăng cường sức mạnh cơ tứ đầu đùi và cơ chậu chày
Tập gấp duỗi gối chủ động phải đạt biên độ bình thường
Vào tuần thứ 16 tầm vận động duỗi chủ động phải đạt duỗi hoàn toàn.
* Từ tháng thứ 5 đến hết tháng thứ 6:
– Tập các bài tập tăng cường sức mạnh cơ tứ đầu đùi và cơ chậu chày
– Tập chạy tốc độ tăng dần, tập lên xuống bậc thang tích cực hơn.
III. Theo dõi và tái khám định kỳ:
– Tình trạng khớp gối: đau, sưng nề, di lệch, biến dạng…
– Phản ứng của người bệnh trong quá trình tập luyện: thái độ hợp tác, sự tiến bộ…
– Tình trạng chung toàn thân
– Theo dõi và tái khám sau 3 tháng, 6 tháng và 1 năm.