Mỗi năm, vào ngày 29 tháng 10, cộng đồng y tế toàn cầu kỷ niệm Ngày Đột quỵ Thế giới nhằm nâng cao nhận thức về căn bệnh nguy hiểm này. Năm 2025 đánh dấu một cột mốc đặc biệt với ba sự kiện lớn: Hội nghị Liên minh Đột quỵ Toàn cầu từ 24-26/7 tại Hà Nội, Đại hội Đột quỵ Thế giới lần thứ 17 từ 22-24/10 tại Barcelona, và Ngày Đột quỵ Thế giới chính thức vào 29/10. Những sự kiện này không chỉ tạo diễn đàn cho các chuyên gia chia sẻ kiến thức mà còn thúc đẩy hợp tác quốc tế trong việc giảm gánh nặng toàn cầu do đột quỵ gây ra.
Gần hai thập kỷ lan tỏa thông điệp cứu sống
Ngày Đột quỵ Thế giới được Tổ chức Đột quỵ Thế giới khởi xướng năm 2006 với sứ mệnh rõ ràng: giúp mọi người hiểu rằng đột quỵ có thể phòng ngừa được và việc phát hiện sớm có thể cứu sống. Kể từ đó, ngày này đã trở thành một phần quan trọng trong nỗ lực toàn cầu giảm tử vong và cải thiện khả năng phục hồi sau đột quỵ. Năm 2025, chủ đề tiếp tục nhấn mạnh phòng ngừa đột quỵ, khuyến khích mọi người chủ động thay đổi lối sống lành mạnh, kiểm tra sức khỏe định kỳ và tìm kiếm hỗ trợ y tế kịp thời.
Thực trạng đáng báo động tại Việt Nam
Theo Bộ Y tế, mỗi năm Việt Nam ghi nhận khoảng 200.000 ca đột quỵ, trong đó 50% dẫn đến tử vong hoặc di chứng nặng nề. Đáng lo ngại hơn, căn bệnh đang có xu hướng trẻ hóa với nhiều trường hợp xảy ra ở người dưới 45 tuổi.
Theo Bác sĩ Nguyễn Thị Thu Trang – Khoa Nội Thần kinh, Bệnh viện Đa khoa Thủ Đức: “Đột quỵ là bệnh lý cấp tính xảy ra khi nguồn máu cung cấp cho não bị tắc nghẽn hoặc gián đoạn. Khi não thiếu oxy và chất dinh dưỡng, tế bào não sẽ chết trong vòng vài phút, gây tổn thương không hồi phục.” Theo tổ chức Y tế Thế giới xác định đột quỵ là nguyên nhân tử vong thứ hai toàn cầu và nguyên nhân hàng đầu gây tàn phế. Bệnh gồm hai loại chính: đột quỵ thiếu máu cục bộ do tắc mạch và đột quỵ xuất huyết não do vỡ mạch, mỗi loại cần phương pháp điều trị khác nhau và đều đòi hỏi can thiệp kịp thời.
Quy tắc FAST – chìa khóa cứu sống
Trong cuộc chiến với đột quỵ, thời gian là yếu tố quyết định. WHO đưa ra quy tắc FAST để giúp nhận biết nhanh các dấu hiệu đột quỵ. Face (Khuôn mặt) – quan sát xem mặt có bị méo, đặc biệt khi cười. Arm (Tay) – kiểm tra xem có yếu hoặc liệt một bên tay, có thể kèm dấu hiệu ở chân như không nhấc chân lên hoặc đi rớt dép. Speech (Lời nói) – chú ý xem có nói khó hoặc nói đớ. Time (Thời gian) – đưa bệnh nhân đến bệnh viện ngay lập tức, không chần chừ hay tự ý xử trí tại nhà.
Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ
Bác sĩ Trang chỉ ra hai nhóm nguyên nhân chính. Thứ nhất là lối sống không lành mạnh bao gồm thừa cân béo phì, lười vận động, hút thuốc lá, lạm dụng rượu bia và chất gây nghiện. Thứ hai là các bệnh mạn tính như tăng huyết áp, đái tháo đường, rối loạn lipid máu, bệnh tim mạch và hội chứng ngưng thở khi ngủ. Những yếu tố này tạo môi trường thuận lợi cho mạch máu bị tổn thương và hình thành cục máu đông.
Mối liên hệ giữa cảm xúc và đột quỵ
Một khía cạnh ít được chú ý nhưng quan trọng là mối liên hệ giữa cảm xúc tiêu cực và nguy cơ đột quỵ. Bác sĩ Trang giải thích rằng những người hay giận dữ, lo âu, căng thẳng có nguy cơ đột quỵ cao hơn do các hormone căng thẳng như cortisol, adrenaline và noradrenaline.
Khi gặp căng thẳng và cảm xúc tiêu cực, cơ thể kích hoạt hệ thần kinh giao cảm quá mức, tiết nhiều adrenaline và noradrenaline khiến huyết áp tăng đột ngột, nhịp tim nhanh hoặc rối loạn, và co mạch mạnh. Điều này tạo điều kiện cho thành mạch bị tổn thương hoặc xuất hiện cục máu đông. Căng thẳng mạn tính còn khiến hệ miễn dịch tạo ra nhiều cytokine viêm, thúc đẩy xơ vữa động mạch và hình thành huyết khối. Stress kéo dài cũng làm tăng khả năng đông máu và tiểu cầu kết dính nhiều hơn.
Cortisol cao lâu ngày dẫn đến rối loạn chuyển hóa, gây tăng đường huyết, tăng mỡ máu và thừa cân, đặc biệt là mỡ bụng. Căng thẳng còn dẫn đến các hành vi không lành mạnh như ngủ kém, lạm dụng rượu bia, cafein, ăn uống không điều độ và lười vận động.
Dấu hiệu cảnh báo cảm xúc vượt ngưỡng an toàn gồm huyết áp và nhịp tim tăng cao bất thường, tim đập nhanh, hồi hộp, nghẹt ngực và khó thở. Đặc biệt nguy hiểm là các triệu chứng thần kinh thoáng qua như tê mặt, tê nửa người, méo miệng khi tức giận, nhìn mờ, mất thị lực đột ngột, hoặc nói vấp. Đây có thể là dấu hiệu của cơn thiếu máu não thoáng qua, được coi là hồi chuông cảnh báo trước một cơn đột quỵ lớn.
Phòng ngừa hiệu quả
May mắn thay, đột quỵ có thể phòng ngừa được. Bác sĩ Trang khuyến cáo duy trì lối sống lành mạnh với chế độ ăn hợp lý, giàu rau xanh, trái cây, hạn chế muối, đường và chất béo bão hòa. Tập thể dục đều đặn ít nhất 30 phút mỗi ngày, 5 ngày trong tuần giúp cải thiện sức khỏe tim mạch và kiểm soát cân nặng. Đảm bảo ngủ đủ 7-8 tiếng mỗi đêm và tránh căng thẳng. Tuyệt đối tránh chất kích thích, rượu bia và thuốc lá. Đối với người có bệnh nền, kiểm soát tốt bằng thuốc theo chỉ định bác sĩ là vô cùng quan trọng. Khám sức khỏe định kỳ hàng năm để phát hiện sớm các vấn đề tiềm ẩn.
Phòng ngừa đột quỵ tái phát
Đối với người đã từng đột quỵ, nguy cơ tái phát rất cao nếu không có biện pháp phòng ngừa thích hợp. Các yếu tố ảnh hưởng đến nguy cơ tái phát gồm lối sống không lành mạnh và các bệnh mạn tính như tăng huyết áp, đái tháo đường, tăng lipid máu, bệnh tim mạch và hội chứng ngưng thở khi ngủ.
Để tránh tái phát, người bệnh cần cải thiện lối sống toàn diện, tránh chất kích thích, rượu bia và thuốc lá. Quan trọng nhất là kiểm soát chặt chẽ các yếu tố nguy cơ, đặc biệt là dùng thuốc đầy đủ và đúng theo chỉ định bác sĩ, không tự ý ngừng thuốc hay thay đổi liều lượng. Khám sức khỏe định kỳ hàng năm là điều không thể thiếu để phát hiện và kiểm soát các vấn đề trước khi quá trễ.
Bác sĩ Trang nhấn mạnh: “Trước thực trạng đột quỵ ngày càng trẻ hóa, việc nâng cao nhận thức cộng đồng về phòng bệnh và xử trí kịp thời là nhiệm vụ cấp bách. Mỗi người dân cần trang bị kiến thức cần thiết để bảo vệ sức khỏe bản thân và cộng đồng. Bởi trong cuộc chiến với đột quỵ, mỗi giây phút đều là thời khắc quyết định giữa sự sống và cái chết.”
Ngày Đột quỵ Thế giới 2025 là lời nhắc nhở về trách nhiệm của mỗi người trong việc bảo vệ sức khỏe. Với hiểu biết đúng đắn về phòng ngừa, nhận biết sớm và xử trí kịp thời, chúng ta hoàn toàn có thể giảm thiểu gánh nặng mà đột quỵ gây ra. Hãy bắt đầu từ hôm nay, từ những thay đổi nhỏ trong lối sống, để xây dựng tương lai khỏe mạnh hơn cho chính mình và cộng đồng.
Hãy cùng Bệnh viện Đa khoa Thủ Đức lan tỏa thông điệp “Nhận biết sớm – Cấp cứu kịp thời – Phục hồi bền vững” để bảo vệ sự sống ngay từ hôm nay.