Bát nháo Tầm soát Ung thư – Lỗi do nhân viên y tế và sai lầm phổ biến

1. Xin bác sĩ cho ý kiến, cái nhìn tổng quan về hoạt động của dịch vụ tầm soát ung thư đang diễn ra hiện nay tại các phòng khám và bệnh viện?

Không khó nhận thấy hiện nay có rất nhiều gói tầm soát ung thư được quảng cáo khắp nơi, tuy nhiên hầu hết đều mang tính kinh doanh là chính, thiếu khoa học và không giúp ích cho người được tầm soát.

Chẳng hạn việc xét nghiệm tràn lan các chất chỉ điểm khối u trong máu như CEA, CA 125 hoặc CA 153… đều không có cơ sở khoa học do các chất này có thể tăng trong nhiều bệnh lý khác nhau, lành tính cũng như ác tính, hoặc nhiều người thật sự bị khối u nhưng xét nghiệm vẫn bình thường do đó kết quả xét nghiệm có thể gây hoang mang hoặc yên tâm giả tạo cho người được xét nghiệm.

Việc lạm dụng các phương tiện hình ảnh như chụp cắt lớp toàn thân nhằm tầm soát ung thư cũng không mang lại hiệu quả tốt và chưa được tổ chức nào khuyên dùng.

2. Hiện nay có quá nhiều dịch vụ tầm soát ung thư, mỗi nơi giá cả lại khác nhau, có khi lại chênh lệch rất nhiều, vậy theo bác sĩ liệu có phải giá càng cao thì càng tầm soát hiệu quả không?

Điều này không đúng, muốn hiệu quả thì phải tầm soát đúng. Ung thư hiện nay là một đại dịch, tuy nhiên mỗi nước lại có đặc điểm riêng, chẳng hạn ung thư tiền liệt tuyến là ung thư hàng đầu tại Mỹ và Châu Âu nhưng ít gặp ở Việt Nam, do đó áp dụng nguyên chương trình tầm soát từ nước ngoài vào Việt Nam có thể không mang lại hiệu quả.

Một ví dụ khác là tầm soát sai hướng, điển hình là siêu âm bướu cổ (tuyến giáp) nhằm tầm soát ung thư tuyến giáp, do ung thư giáp là loại ung thư có diễn tiến rất chậm và rất nhiều người bị khối u nhưng không cần điều trị và vẫn chung sống hòa bình với nó trong nhiều năm. Kinh nghiệm từ Hàn quốc cho thấy sau thời gian đầu đẩy mạnh siêu âm bướu cổ họ phát hiện rất nhiều trường hợp ung thư giáp nhưng sau 15 năm theo dõi họ nhận thấy không hề cải thiện về tiên lượng của bệnh lý này, điều đó có nghĩa là rất nhiều bệnh nhân đã bị chẩn đoán và điều trị không cần thiết, điều này gây tốn kém và biến chứng đáng tiếc cho bệnh nhân mà không mang đến lợi ích nào khác.

Hiện nay, không có bất kỳ một cơ quan, hiệp hội y khoa nào khuyên nên tầm soát ung thư giáp bằng siêu âm. Nạn “dịch bướu cổ” hiện nay hoàn toàn là do nhân viên y tế gây ra và không giúp ích gì cho người dân ngoài biến chứng, tốn kém và lo lắng.

3. Xin bác sĩ cho biết có những loại xét nghiệm gì tầm soát ung thư và tầm soát ung thư gì? Và việc tầm soát ung thư đúng chuẩn diễn ra như thế nào?

Xét nghiệm tầm soát ung thư có thể bao gồm phết tế bào, siêu âm, chụp xq tuyến vú, nội soi ruột già…Những loại ung thư có thể tầm soát hiện nay như ung thư cổ tử cung, ung thư vú, ung thư ruột già, phổi …Tuy nhiên để tiến hành tầm soát ung thư trên diện rộng thì phải tùy vào đặc điểm bệnh tật và phương tiện, cơ sở hạ tầng của mỗi nước, điều này phải nhờ đến Bộ y tế hoặc các tổ chức lớn có kế hoạch trang bị đồng bộ, theo dõi, đánh giá sau tầm soát. Theo tôi hiện nay phết tế bào cổ tử cung nhằm tầm soát ung thư cổ tử cung vẫn là phương pháp dễ thực hiện và hiệu quả nhất.

Chẳng hạn muốn tầm soát ung thư vú đúng chuẩn thì phải có siêu âm vú và máy xq tuyến vú, không thể thiếu đội ngũ kỹ thuật viên, bác sĩ chuyên khoa hình ảnh, thêm nữa là bác sĩ chuyên khoa ung bướu, giải phẫu bệnh để khi phát hiện bất thường khi tầm soát sẽ tiếp tục xử trí và theo dõi cho bệnh nhân. Việc có đầy đủ ê kíp và phương tiện như vậy không phải địa phương nào cũng làm được.

4. Thưa bác sĩ nếu sau khi tầm soát phát hiện bệnh nhân có bệnh thì người tầm soát phải có những động thái gì? Hay tầm soát đơn giản chỉ là xét nghiệm?

Tầm soát không chỉ là xét nghiệm, hiện nay người dân rất dễ đi khám sức khỏe tại bất cứ bệnh viện hoặc phòng khám, cộng với sự cạnh tranh thì các cơ sở y tế cố gắng làm càng nhiều và càng nhanh các xét nghiệm càng tốt. Tuy nhiên đây là điều nguy hiểm.

Điều quan trọng nhất đối với tầm soát là xử trí và theo dõi sau đó, không nên nhìn tầm soát chỉ là thỉnh thoảng đi xét nghiệm mà phải nhìn như một quá trình. Khi phát hiện bất thường người dân phải được tư vấn các bước tiếp theo, chẳng hạn nếu phết tế bào cổ tử cung có nghi ngờ, nhân viên y tế sẽ hướng dẫn người bệnh sẽ điều trị ra sao hoặc cách theo dõi tiếp theo mà không làm họ hoảng sợ.

5. Xin bác sĩ cho biết đã có trường hợp cụ thể nào đi tầm soát ung thư tại một cơ sở y tế nhưng bị sai lệch kết quả không?

Có nhiều lắm. Tôi có bệnh nhân đã lớn tuổi, do gia đình có điều kiện nên hầu như tháng nào bệnh nhân cũng đến một bệnh viện để khám sức khỏe tổng quát và “tầm soát” ung thư, tuy nhiên khi phát hiện ung thư gan thì bệnh đã ở giai đoạn cuối, đây là điều đáng tiếc.

Hoặc một bệnh nhân mới ngoài 30 tuổi đến một bệnh viện lớn tầm soát ung thư vú và được cho chụp xq tuyến vú (nhũ ảnh) và trên phim có một nốt mờ nhỏ và cô này vô cùng hoảng sợ, đối với trường hợp này tôi phải trấn an rất nhiều và hẹn bệnh nhân tái khám 6 tháng sau. Đây có thể coi là sự cố do bác sĩ gây ra vì nhũ ảnh không nên chỉ định cho phụ nữ dưới 40 tuổi do mô vú người trẻ rất dầy khiến nhũ ảnh thiếu chính xác, đồng thời chụp X-quang tuyến vú trên người trẻ sẽ khiến mô vú hấp thu tia X và tư nó là yếu tố nguy cơ gây ung thư vú

6. Bác sĩ có lời khuyên gì đối với người dân có nhu cầu tầm soát ung thư không?

Không nên quá lạm dụng và quá tin tưởng vào các xét nghiệm vì hiện nay không có một xét nghiệm nào giúp pháp hiện chính xác tuyệt đối ung thư.

Duy trì lối sống khỏe mạnh, chích ngừa viêm gan siêu vi B và virus gây u nhú (HPV) là cách tốt giúp giảm nguy cơ ung thư gan và ung thư cổ tử cung. Chú ý đến những thay đổi của cơ thể như khối u ở vú hoặc ra máu âm đạo bất thường, đi cầu ra máu…để đến bệnh viện khám sớm là cách tốt để bảo vệ cơ thể.